SZWECJA I JEJ MIESZKAŃCY
Jak wiadomo, każdy kraj ma swoją kulturę, tradycje oraz przyzwyczajenia z których wynika wiele stereotypów trafnych i na odwrót.
Mówi się, że Szwedzi to chłodni i zapatrzeni w siebie ignoranci.
Do Szwecji jeszcze nie zawitałam, ale znam osoby, które po przybyciu poczuły się jak w domu.
Świętej pamięci sąsiadka wiele razy opowiadała mi jak pięknie przywitał ją pewien młody Szwed na jednej ze sztokholmskich ulic. Kobieta pytając o drogę, została zaproszona na kawę oraz spacer po Starym Mieście (Gamla Stan). Po ośmiu latach zamieszkiwania Szwecji, nie wypowiedziała ani jednego złego słowa na temat jej mieszkańców. Być może za każdym razem trafiała na samych serdecznych ludzi lub ten stereotyp jest po prostu brednią. Tego nie wiem w dalszym ciągu, choć mam nadzieję, że pewnego dnia się przekonam.
Prawdą jest, że są to bardzo cierpliwi ludzie. Dowodem na to jest słynne “ta det lugnt” które oznacza mniej więcej “bez pośpiechu” bądź często używane przez młodzież “wyluzuj”.
Jeżeli chodzi o sam kraj, tajemnicą nie jest to, że jego mieszkańcy bardzo dbają o środowisko. Obowiązuje tam system kaucjowania szklanych i plastikowych butelek oraz aluminiowych puszek. Opakowania umieszcza się w specjalnych automatach, np. w osiedlowych marketach, co umożliwia nam zrobienie tańszych zakupów.
Kaucja za aluminiowe puszki wynosi 1 koronę, a za plastikowe butelki o pojemności 1l lub większe – 2 korony.
Niegdyś na straży ekologii stali tzw. śmieciowi szpiedzy, którzy wyjątkowo działali na społeczeństwo. Takimi szpiegami najczęściej byli emerytowani ekolodzy, policjanci czy ochroniarze. Zajmowali się oni tropieniem mieszkańców, którzy segregowali śmieci źle lub nie robili tego wcale.
W takich sytuacjach dochodziło do ukarania wysokimi grzywnami, a w prasie aż huczało na ten temat. Jednakże po kilku latach zawieszono ową działalność. Chodzi głównie o to, że segregacja śmieci jest dla Szwedów bardzo viktig.
W latach 1967-1968 w Szwecji przeprowadzona została “du-reform”, czyli reforma mająca na celu promowanie równouprawnienia. Położyła ona kres wartościom takim jak wiek, pozycja społeczna czy wykształcenie. Krótko mówiąc, wszyscy Szwedzi są ze sobą na “ty”.
Szwecja w 2017 roku plasuje się na drugim miejscu rankingu Bloomberg Innovation Index.
Najpopularniejszą dewizą Szwedów jest pojęcie Lagom – nie za dużo, lecz nie za mało – w sam raz.
W przeciwieństwie do duńskiego Hygge, jest to raczej styl życia i filozofia.
ZAIMKI
ZAIMKI
Zaimki szwedzkie dzielą się na osobowe, dzierżawcze, zwrotne oraz wskazujące.
ZAIMKI OSOBOWE W FUNKCJI MIANOWNIKA
OSOBA LICZBA POJEDYNCZA LICZBA MNOGA
1 jag (ja) vi (my)
2 du (ty) ni (wy)
3 han (on), hon (ona), det/den (to) de (oni
ZAIMKI OSOBOWE W FUNKCJI DOPEŁNIENIA
OSOBA LICZBA POJEDYNCZA LICZBA MNOGA
1 mig (mnie, mi, mną) oss (nas, nam, nami)
2 dig (ciebie, tobie, tobą) er (was, wam, wami)
3 honom (jego, jemu, nim) dem (ich, im, nimi)
henne (jej, ją, nią)
det/den (tego, temu, tym)
ZAIMKI DZIERŻAWCZE
Dla każdej osoby (1., 2. oraz 3. liczby pojedynczej i mnogiej) istnieją trzy formy zaimka dzierżawczego (wyjątkiem jest trzecia osoba liczby mnogiej – ma ona tylko jedną formę zaimka dzierżawczego). Na przykład, dla pierwszej osoby liczby pojedynczej przed rzeczownikami rodzaju utrum umieszcza się zaimek min (np. min ros – moja róża), a dla rodzaju neutrum – zaimek mitt (np. mitt hus – mój dom).
Przed rzeczownikami w pierwszej osobie liczby mnogiej zaimek dzierżawczy zawsze ma formę mina (np. mina rosor – moje róże, mina hus – moje domy).
Po zaimku dzierżawczym rzeczownik jest zawsze w formie nieokreślonej.
Przyjrzyjmy się pozostałym formom zaimków dzierżawczych:
OSOBA LICZBA POJEDYNCZA LICZBA MNOGA
1 min, mitt (mój, moja), mina (moje), våra (nasze)
vår, vårt (nasz, nasza)
2 din, ditt (twój, twoja), dina (twoje), era (wasze)
er, ert (wasz, wasza)
3 hans (jego), hennes (jej), deras (ich)
dess (jego/jej)
ZAIMKI ZWROTNE
Zaimki zwrotne znajdują się zawsze za czasownikami zwrotnymi, np. att tvätta sig (myć się). Zaimki te odmieniają się przez osoby i liczby, inaczej niż w języku polskim, gdzie istnieje jedna, nieodmienna forma ,,się”.
OSOBA LICZBA POJEDYNCZA LICZBA MNOGA
1 mig oss
2 dig er
3 sig sig
- Przykładowe zdania z użyciem tvätta sig (myć się):
Jag tvättar sig. – Myję się.
Vi tvättar oss. – Myjemy się.
ZAIMKI WSKAZUJĄCE
Dzielą się one na dwie grupy ze względu na fakt, czy wskazywany przedmiot znajduje się blisko, czy daleko od osoby mówiącej. I tak, zaimkom określającym przedmioty znajdujące się ,,tutaj” towarzyszy przysłówek här (tu), natomiast zaimkom opisującym przedmioty ,,tam” – där (tam).
Forma zaimka wskazującego zależy też od rodzaju określonego rzeczownika.
Jeśli dany rzeczownik jest rodzaju utrum, zaimek ma formę den här, lub den där.
Jeśli rzeczownik jest rodzaju neutrum, możliwe zaimki w liczbie pojedynczej to det här i det där. Dla liczby mnogiej to rozróżnienie nie istnieje – forma zaimka wskazującego nie jest zależna od rodzaju rzeczownika, a jedynie od przysłówka ,,tam” bądź ,,tu”.
Należy także pamiętać, że po zaimku wskazującym rzeczownik jest zawsze w formie określonej, np den här bilen (ten samochód, tutaj).
Wszystkie formy zaimków:
HÄR (TU)
L.POJ L.MN
Przed den här de här
rzeczownikami (ten/ta/to, tutaj) (ci/te, tutaj)
rodzaju utrum
Przed det här de här
rzeczownikami (ten/ta/to, tutaj) (ci/te, tutaj)
rodzaju neutrum
DÄR (TAM)
L.POJ L.MN
Przed den där de där
rzeczownikami (tamten/tamta/tamto) (tamci/tamte)
rodzaju utrum
Przed det där de där
rzeczownikami (tamten/tamta/tamto) (tamci/tamte)
rodzaju neutrum
- Przykładowe pary wyrazów ,,zaimek wskazujący+rzeczownik”:
Den här bilen. – Ten samochód, tutaj.
Den här flickan. – Ta dziewczynka, tutaj.
Den här stolen. – To krzesło, tutaj.Det här bordet. – Ten stół, tutaj.
Det här kaffet. – Ta kawa, tutaj.
Det här fönstret. – To okno, tutaj.De här pojkarna. – Ci chłopcy, tutaj.
De här kvinnorna. – Te kobiety, tutaj.
De här stolarna. – Te krzesło, tutaj.Den där bilen. – Tamten samochód.
Den där stolen. – Tamto krzesło.
Den där flickan. – Tamta dziewczynka.
Det där bordet. – Tamten stół.
Det där kaffet. – Tamta kawa.
Det där fönstret. – Tamto okno.De där pojkarna. – Tamci chłopcy.
De där kvinnorna. – Tamte kobiety.
De där stolarna. – Tamte krzesła.Czasami przysłówki här (tu) i där (tam) są opuszczane. Wtedy nie określa się, czy opisywany przedmiot znajduje się ,,tutaj” czy ,,tam”, np. den bilen (ten samochód), det huset (ten dom).
Na podstawie EDGARD|JEZYKIOBCE.PL
RZECZOWNIKI
LICZBY I RODZAJE
Język szwedzki posiada dwa rodzaje gramatyczne:
- Utrum, czyli męsko-żeński o rodzajniki en
- Neutrum, czyli nijaki o rodzajniku ett.
Poznając nowe rzeczowniki, ważne jest, aby zapamiętywać ich rodzajniki.
Każdy szwedzki rzeczownik posiada również cztery formy gramatyczne
- Forma nieokreślona liczby pojedynczej, np. en pojke (chłopiec),
- Forma nieokreślona liczby mnogiej, np. pojkar,
- Forma określona liczby pojedynczej, np. pojken,
- Forma określona liczby mnogiej, np. pojkarna.
Formy nieokreślonej używamy, gdy mówimy o czymś pierwszy raz lub nie chodzi nam o konkretną rzecz, np. gdy prosimy o gazetę, a na półce leżą dwie różne. Użycie tej formy będzie wyrażało naszą obojętność.
Formy określonej używamy, gdy mówimy o konkretach, np. gdy w sklepie prosimy o konkretną gazetę.
W języku szwedzkim istnieją dwa Przypadki: mianownik (podstawowa forma) oraz dopełniacz, który tworzymy przez dodanie końcówki -s.
TWORZENIE FORMY OKREŚLONEJ LICZBY POJEDYNCZEJ
Istnieją dwa główne sposoby tworzenia formy określonej liczby pojedynczej.
Główna zasada mówi, że rodzajnik, który w formie nieokreślonej stoi przed rzeczownikiem, w formie określonej zostaje przeniesiony na koniec wyrazu. Jeżeli rzeczownik kończy się spółgłoską, w formie określonej dodajemy do niego końcówkę -en (utrum) i -et (neutrum), np.
- en hund – hunden (pies),
- ett hus – huset (dom).
Jeżeli rzeczownik kończy się samogłoską, jego formę określoną tworzymy dodając do formy nieokreślonej rzeczownika końcówkę -n (utrum) oraz (neutrum), np.
- en penna – pennan (ołówek),
- ett äpple – äpplet (jabłko).
Jednak od powyższej zasady istnieją wyjątki:
- gdy rzeczownik rodzaju utrum w formie nieokreślonej kończy się na -el, -er lub -or, dodajemy końcówkę -n, np. en cykel – cykeln (rower),
- gdy rzeczownik rodzaju neutrum w formie nieokreślonej kończy się na -el, -em, -en lub -er, następuje inwersja (zamiana miejscami ostatnich liter wyrazu), np. ett exempel – exemplet (przykład),
Wyjątek od wyjątku: ett papper – papperet (papier),
- gdy rzeczowniki obydwu rodzajów kończą się na -m lub -n, przy tworzeniu formy określonej litera m lub n zostaje podwojona, np. en man – mannen (człowiek), ett rum – rummet (pokój), ett program – programmet (program),
Wyjątki od wyjątku: ett ben – benet (noga) i ett problem – problemet (problem).
TWORZENIE FORM LICZBY MNOGIEJ
Ze względu na sposób tworzenia liczby mnogiej zarówno określonej, jak i nieokreślonej, rzeczowniki można podzielić na V grup. W obu formach liczby mnogiej (określonej i nieokreślonej) rodzajniki ulokowane są zawsze na końcu wyrazu. W liczbie mnogiej formy nieokreślonej rodzajnik w ogóle nie występuje.
Grupa I
- w jej skład wchodzą rzeczowniki rodzaju utrum, które kończą się na -a (wyjątek stanowią niektóre rzeczowniki zakończone spółgłoską, np. en ros – róża i en toffel – pantofel),
- formę nieokreśloną liczby mnogiej tworzymy poprzez usunięcie samogłoski -a z końca wyrazu i zastąpienie jej końcówką –or, np. en soppa – soppor (zupy),
- formę określoną liczby mnogiej tworzymy poprzez dodanie końcówki -na do formy nieokreślonej liczby mnogiej, np. soppor – sopporna (zupy).
Grupa II
W jej skład wchodzą rzeczowniki rodzaju utrum, które:
- są jednosylabowe, np. en stol – stolar (krzesła),
- kończą się nieakcentowanym -e, -el, -en, -er lub –on; w takim przypadku albo usuwamy ostatnią samogłoskę i dodajemy końcówkę -ar, np. en pojke – pojkar, albo następuje inwersja, np. en system – systrar (siostry),
- kończą się na –ing lub –ning (nie wszystkie!), np. en avdelning – avdelningar (działy),
- otrzymują przegłos (tylko dwa rzeczowniki): en moder – mödrar (matki), en dotter – döttrar.
- formę nieokreśloną liczby mnogiej tworzymy przez dodanie końcówki -ar,
- formę określoną liczby mnogiej tworzymy przez dodanie końcówki -na do formy nieokreślonej liczby mnogiej, np. stolar – stolarna.
Grupa III
Zaliczają się do niej:
- głównie zapożyczenia z języków obcych, np. en park – parker (parki),
- rzeczowniki kończące się na -else, np. en händelse – händelser (zdarzenia),
- rzeczowniki jednosylabowe kończące się samogłoską (wtedy formę nieokreśloną liczby mnogiej tworzymy przez dodanie samego -r), np. en tå – tår (palce u stóp),
- rzeczowniki, które w liczbie mnogiej otrzymują przegłos, np. en hand – händer (ręce) lub en son – söner (synowie);
- większość rzeczowników w tej grupie jest rodzaju utrum, ale zdarzają się też wyjątki rodzaju neutrum, np. ett fängelse – fängelser (więzienie),
- formę nieokreśloną liczby mnogiej tworzymy przez dodanie końcówki -er,
- formę określoną liczby mnogiej tworzymy przez dodanie końcówki -na do formy nieokreślonej liczby mnogiej, np. parker – parkerna (parki).
Grupa IV
- w jej skład wchodzą rzeczowniki rodzaju neutrum, które kończą się samogłoską,
- formę nieokreśloną liczby mnogiej tworzymy przez dodanie końcówki -n, np. ett foto – foton (zdjęcia). Formy tej nie należy mylić z formą określoną liczby pojedynczej rodzaju utrum.
- formę określoną liczby mnogiej tworzymy przez dodano końcówki -a do formy nieokreślonej liczby mnogiej, np. foton – fotona (zdjęcia).
Grupa V
Znajdują się w niej:
- rzeczowniki rodzaju neutrum, które kończą się spółgłoską,
- rzeczowniki rodzaju utrum, będące nazwami zawodów oraz kończące się na -are, -er lub -re, np. en läkare – läkare (lekarze), en politiker – politiker (politycy),
- rzeczowniki rodzaju utrum otrzymujące przegłos w liczbie mnogiej: en man – män (ludzie), en bror – bröder (bracia), en far/fader – fäder (ojcowie),
- forma nieokreślona liczby mnogiej jest taka sama jak forma nieokreślona liczby pojedynczej, różni się jedynie brakiem rodzajnika przed rzeczownikiem, np. ett hus – hus (domy),
- formę określoną dla podgrupy A tworzymy przez dodanie końcówki -en do formy nieokreślonej liczby mnogiej, np. hus – husen (domy),
- formę określoną liczby dla podgrup B i C tworzymy przez dodanie końcówki -na, np. politiker – politikerna (politycy), bröder – bröderna (bracia),
- w rzeczownikach kończących się na -er lub -el w formie określonej obu liczb następuje inwersja, np. exempel – exemplen (przykłady).
TEKST OPRACOWANY NA PODSTAWIE KSIĄŻKI SZWEDZKI KROK DALEJ WYDAWNICTWA EDGARD, JEZYKIOBCE.PL
ALFABET SZWEDZKI
W dzisiejszym poście zapoznam Was ze szwedzkim alfabetem.
- Alfabet szwedzki składa się z 29 znaków:
A [długie a]
B [be]
C [jak k jeśli poprzedza spółgłoskę lub a, o, u bądź å, jak s jeśli poprzedza e, i, y, ä albo ö]
D [de]
E [długie jak francuskie é, krótkie jak polskie e]
F [ef]
G [jak g jeśli poprzedza spółgłoskę lub a, o, u, bądź å, jak j jeśli występuje przed e, i, y, ä lub ö]
H [ho]
I [długie jak „wydłużone” polskie ii, krótkie pomiędzy polskim i a y]
J [ji]
K [jak k jeśli poprzedza spółgłoskę lub a, o, u bądź å, zbliżone do polskiego ś jeśli występuje przed e, i, y, ä lub ö]
L [el]
M [em]
N [en]
O [długie jak „wydłużone” polskie uu, krótkie pomiędzy polskim o i a]
P [pe]
Q [kü]
R [er]
S [es]
T [te]
U [długie pomiędzy polskim u i y, jak polskie u]
V [ve]
W [dubelve]
X [ks]
Y [podobne do niemieckiego ü]
Z [jak polskie s]
Å [długie zbliżone do polskiego o, krótkie pomiędzy o i a]
Ä [długie zbliżone do ea, krótkie jak szybko wymówione e]
Ö [długie pomiędzy polskim o i e, krótkie pomiędzy polskim e i a]
Materiał opracowany na podstawie Język szwedzki. Kurs podstawowy.
5 CIEKAWOSTEK NA TEMAT SZWECJI
Hej! – Dzisiaj witam się z Wami w typowo szwedzki sposób. W dzisiejszym poście zamierzam przybliżyć Wam 5 ciekawych informacji na temat Szwecji.
1.
SZWEDZKI PASZPORT
Szwedzkie paszporty są wydawane obywatelom Szwecji w celach podróży międzynarodowych. Poza tym, że są dowodem posiadania szwedzkiego obywatelstwa, ułatwiają proces uzyskiwania pomocy ze strony szwedzkich konsulów znajdujących się za granicą lub konsulów krajów państw członkowskich Unii Europejskiej.
Szwedzcy obywatele posiadają możliwość wstępu bez wizy (lub założenia wizy po przybyciu do kraju, który jej wymaga) na terytorium danego państwa.
2.
JĘZYK ANGIELSKI
Jak wiadomo w Szwecji, oprócz języka ojczystego, większa część społeczeństwa posługuje się językiem angielskim. Umożliwia to swobodną dyskusję ze Szwedem, pomimo braku znajomości jego ojczystego języka.
3.
SWOBODA W KOMUNIKOWANIU SIĘ
Szwecja to charakterystyczny kraj pod względem okazywania sobie wzajemnego szacunku. W latach 1967 – 1968 w Szwecji doszło do reformy, która polegała na tym, że bez względu na wykształcenie, wiek czy pozycję społeczną wszyscy zaczęli ,,być ze sobą na ty”. ,,Du-reform” (bo taką nazwę nosi reforma) stała się wyrazem ogólnego równouprawnienia w kraju.
4.
ALKOHOL W SZWECJI
Szwedzi zaopatrują się w alkohol w sieci sklepów Systembolaget, których w Szwecji nie jest stosunkowo dużo, bo około 430 (22 w samym Sztokholmie). A to wszystko spowodowane jest tym, że Szwecja swego czasu borykała się z rosnącym problemem alkoholizmu. Stety bądź niestety (w zależności od naszej perspektywy), aby zakupić alkohol w Systembolaget, trzeba mieć ukończone 20 lat. Kupno alkoholu na weekend trzeba jednak planować z wyprzedzeniem, ponieważ sklepy czynne są w tygodniu w godzinach od 10 do 18, w sobotę od 10 do 14, a w niedziele są nieczynne.
5.
MELODIFESTIVALEN
Od 1959 roku w Szwecji organizowany jest coroczny konkurs muzyczny. Pełni on jednocześnie funkcję krajowych preselekcji do Konkursu Piosenki Eurowizji, nieprzerwanie od powstania. Od 2000 roku jest jednym z najpopularniejszych programów telewizyjnych w Szwecji. Dotychczas ześciu zwycięzców festiwalu wygrywało jednocześnie Konkurs Piosenki Eurowizji (ABBA, Herreys, Carola Häggkvist oraz Charlotte Nilsson).
FIKA?
Potrawa, o której myśli znaczna część ludzi, gdy próbuje wyobrazić sobie czym jest “szwedzka kuchnia”. Tak, to klopsiki! (podziękujmy Ikei za sprostowanie). Jednak Szwecja to nie tylko mięsne kąski. Tradycyjna szwedzka kuchnia zawiera wiele potraw mięsnych jak i owoców morza. Kanapka z krewetkami jest szczególnie popularnym daniem lunch’owym, a wyżej opisane klopsiki wydają się być uniwersalną przekąską. 6 czerwca jest Dniem Młodego Ziemniaka oraz Dniem Śledzia. Podczas Obchodów tych dni, Szwedzi spożywają młode ziemniaki oraz śledzie, a na południu kraju organizowane są liczne festyny tematyczne.
Tematem dzisiejszego posta jest fika – czyli niepodważalnie najsilniejsza i najpopularniejsza tradycja kulinarna w Szwecji.
Do czego zmierzam? Przerwa w pracy lub innej czynności w celu skonsumowania najczęściej kawy (bo nie jest to uzasadnione) z przekąskami w towarzystwie znajomych, przyjaciół lub rodziny, nazywana jest właśnie Fiką.
Podczas fiki do kawy serwowane są głównie słodkości, mogą to być kanapki lub inne przekąski. Najpopularniejszym dodatkiem są bułeczki cynamonowe.
Fika może odbywać się w domu, w cukierni, w pracy czy też na świeżym powietrzu, co jest okazją do nieformalnych spotkań oraz dyskusji. Wiele szwedzkich zakładów pracy szczegółowo ustala tego typu przed- i popołudniowe przerwy.
szwedzkafilizanka.wordpress.com 